روز جهانی کتاب و حق مولف

روز 3 ارديبهشت برابر با 23 آوريلِ هر سال به عنوان روز جهاني كتاب و حق مؤلف از سوي اتحادية بين‌المللي ناشران، دولت اسپانيا و فدراسيون روسيه به بيست وهشتمين اجلاس كنفرانس عمومي يونسكو در سال 1995 ( 1374) پيشنهاد گرديد و در اين كنفرانس به تصويب رسيد.

از جمله دلايل انتخاب اين روز يكي سنت مردم كاتالونياي اسپانيا است كه هر سال در اين روز با فروش هر كتاب يك گل رُز به خريدار داده مي‌شود و از سوي ديگر تقارن آن با تولد يا مرگ تعدادي از نويسندگان و چهره‌هاي ادبي مشهور جهان نظير : ميگل سروانتس، ويليام شكسپير، اينكا گارسيلاسو دلاوگا، مانوئل وايه خو و ولاديمير نابوكف و تني چند از شخصيتهاي فرهنگي جهان است.

هدف از اختصاص روزي براي بزرگداشت كتاب و حق مؤلف ، تجليل جهاني از كتاب و مؤلفين، تشويق همگان و به‌خصوص جوانان براي كشف لذت خواندن، تقدير و حمايت از كساني كه در رشد و اعتلاي فرهنگي و اجتماعي جامعة بشري نقش و سهم بسزايي داشته‌اند، توسعة صنعت نشر، ترويج جريان آزاد كتاب و تضمين دسترسي عموم به آن و بالاخره جلب توجه سازمانها، انجمن‌ها، نهادهاي دولتي و خصوصي به اين آسانترين و ارزنده‌ترين روش كسب دانش، بيان احساس و انديشه و قديمي‌ترين وسيلة ارتباط معنوي و كليد توسعة آموزش پايه، مبارزه با فقر و توسعة فراگير است.

اولين تلاش يونسكو براي ترويج نقش مهم كتاب در جهان، انعقاد موافقت‌نامة فلورانس در سال 1950 است. اين موافقت‌نامه جريان آزاد كالاها و مواد فرهنگي، آموزشي و علمي را تشويق مي‌كند. متعاقب آن يونسكو سلسله مطالعاتي را با عنوان «كتاب براي همه» آغاز كرد. اين مطالعات، كمبود فاحش كتاب در كشورهاي در حال توسعه و شكاف عميق بين اين كشورها را با كشورهاي پيشرفته نشان داد و دخالت بيشتر يونسكو را در اين زمينه مطرح ساخت.

بين سالهاي 72ـ1966 كنفرانس‌هاي متعددي با عنوان «گسترش كتاب و كتابخواني» توسط سازمان برگزار شد كه تأسيس شبكه‌ها و مؤسسات منطقه‌اي ترويج كتاب، نظير مركز فرهنگي يونسكو در ژاپن و مركز منطقه‌اي ترويج كتاب در آمريكاي لاتين و كارائيب را مي‌توان از جمله نتايج اين كنفرانس‌ها تلقي كرد. اما مهمترين اقدام يونسكو اعلام سال 1972 به عنوان «سال جهاني كتاب» با شعار «كتاب براي همه» است. هدف اصلي سال «آگاه‌سازي افكار عمومي نسبت به اهميت كتاب و كتابخواني» بود. اين اقدام با اقبال و موفقيت فراواني روبه‌رو شد. بيش از 100 كشور ، كميتة ملي تشكيل دادند و بودجه بخش كتاب در پاره‌اي از كشورها افزايش يافت.

هرچند امروزه بر خلاف 50 سال پيش، يونسكو تنها نهادي نيست كه مي‌تواند در سطح جهان و در زمينة كتاب تغييرات مثبت ايجاد كند و سازوكارهاي ديگري در اين امر دخالت دارند، اما در زمينه‌هاي تحليل بخش كتاب،سياستگذاري، تدوين قانون‌هاي مربوط به كتاب و آموزش و بالاخره تشويق كتابخواني و نتايج مثبت آن، تجربيات فراواني كسب كرده است كه مي‌كوشد آن را به ساير صنايع فرهنگي نيز بسط دهد.

اهداف يونسكو در زمينة گسترش و توسعة كتاب را مي‌توان به صورت زير خلاصه كرد:
* ترويج سياست‌هاي ملي كتاب به عنوان بخشي از يك نگرش جامع و فراگير در مورد توسعة كتاب؛
* توجه به انتشارات آموزشي و عمومي به عنوان دو عنصر مهم و جدانشدني بخش كتاب؛
* پركردن شكاف آموزشي و اطلاعاتي موجود بين كشورهاي شمال و جنوب ، و جنوب جنوب؛
* توجه به كلية عوامل و عناصر مؤثر در توليد و توزيع كتاب؛
* تجديد نظر در تعاريف و ضوابط كنوني مربوط به كتاب؛
* برقراري گفتگوي سازنده بين بخشي دولتي و خصوصي در زمينة كتاب؛
* حمايت از توسعة صنعت انتشارات محلي با اعطاي كمك به آنها.

سازمان براي تحقق اهداف فوق محورهايي را براي دو سال آيندة خود تعيين كرده است:
ـ تقويت ظرفيت‌هاي محلي در زمينة كتاب و ساير صنايع فرهنگي با ارائه كمكهاي فني و خدمات مشاوره‌اي براي تنظيم سياست‌ها، راهبردها و برنامه‌هايي كه هدفشان افزايش ظرفيت‌هاي توليد و توزيع كتاب در سطح ملي و منطقه‌اي است و همچنين كمك به تدوين سياستهاي ملي كتاب؛

ـ ترويج ايجاد شبكه‌هاي منطقه‌اي و ايجاد يك سازوكار همكاري بين منطقه‌اي با عنوان interbook و همكاري با مراكز منطقه‌اي فعال در اين زمينه، نظير مركز منطقه‌اي ترويج كتاب در آمريكاي لاتين و كارائيب به مركز فرهنگي يونسكو در ژاپن، شبكة ناشران آفريقايي و برنامه همكاري آسيا و اقيانوسيه در زمينة ترويج كتابخواني و توسعة كتاب و اتحادية ناشران كارائيب؛

ـ تشويق جريان آزاد كتاب و ساير كالاهاي فرهنگي از طريق ترويج موافقت‌نامة فلورانس و پروتكل نايروبي و ساير اسناد حقوقي؛
ـ ترغيب كودكان و نوجوانان به كتابخواني با استفاده از تكنولوژي‌هاي جديد و رسانه‌ها؛
ـ ترجمه و انتشار و توزيع آثار ادبي و فرهنگي مهم كشورها به زبانهاي ديگر در چارچوب مجموعه آثار ادبي برگزيدة جهان؛
ـ انتشار نمايه ترجمه، تنها منبع آماري مربوط به ترجمه در جهان؛

ـ ارائه برنامه‌هايي به منظور تسهيل دسترسي به كتاب و تشويق كتابخواني بين جواناني كه از اينترنت استفاده مي‌كنند، نظير باشگاه كتابخواني رايانه‌اي ؛
ـ زنان در رايانه، جايزة ادبي براي كودكان و نوجوانان، طرح «كتاب في جريده» در كشورهاي عربي، طرح كتابخواني براي همه در كشورهاي امريكاي لاتين .
در جريان سي‌ويكمين اجلاس كنفرانس عمومي يونسكو در تاريخ آبان 1380 برنامة جديد ديگري با عنوان پايتخت جهاني كتاب تصويب شد. طبق اين برنامه هر سال يك شهر توسط اتحاديه‌هاي بين‌المللي مربوط به كتاب و صنعت نشر و مؤلفين با همكاري يونسكو با عنوان پايتخت جهاني كتاب انتخاب شده و به مدت يك سال (از آغاز روز جهاني كتاب تا شروع آن در سال بعد) مناسبت‌هايي به صورت متمركز در اين شهر اجرا خواهد شد.

روز جهانی کتاب و حق مؤلف در 5 مارس 2005 در ایرلند و بریتانیا برگزار شد و برای ترویج کتابخوانی طی مراسمی 13 میلیون کتاب بین مدارس و مراکز پیش‌دبستانی توزیع گردید. هر چند روز جهاني كتاب و حق مؤلف برنامة جديدي است اما از سال 1995 تاكنون ميليون‌ها نفر در بيش از 100 كشور جهان به‌طور مرتب در فعاليتهاي مربوط به روز جهاني شركت‌كرده‌اند.

كميسيون ملي يونسكو ـ ايران نيز طی فعاليت خود همواره در جهت ترويج كتاب و كتابخواني تلاش كرده است. انتشار مجموعه‌اي از آثار نفيس براي معرفي فرهنگ و تمدن ايران زمين و ترجمه آثار مهم يونسكو در زمينه‌هاي فرهنگي، علمي و آموزشي و رسانه‌اي به زبان فارسي و برگزاري نشست‌هاي تخصصي بررسي كتاب با حضور كارشناسان و صاحبنظران كتاب و نشر از جمله فعاليتهاي عمده كميسيون به منظور تحقق هدف فوق محسوب مي‌شود.