5 اسفند – روز مهندس

 5 اسفند سالروز ولادت خواجه نصیر الدین طوسی, روز مهندس نامیده شده است.

ابو جعفر نصیرالدین محمد بن حسن طوسی (ولادت 597 ـ وفات 672 هـ .ق) که در بین فارسی زبانان به خواجه نصیرالدین طوسی شهرت دارد از علمای بزرگ ریاضی، نجوم و حکمت ایران در قرن هفتم و نیز از وزراء آن عصر است. برای بزرگداشت مقام والای این دانشمند ایرانی، روز پنجم اسفند مقارن با زادروز وی را گرامی می داریم.

وی فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضیدان و منجم ایرانی شیعه است که به القابی چون «نصرالدین»، «محقق طوسی»، «استاد البشر» و «خواجه» شهرت دارد. او علوم دینی و عقلی را از پدر و منطق و حکمت طبیعی را از دایی اش آموخت. تحصیلات خود را در شهر نیشابور به اتمام رساند و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته شهرت یافت.

خواجه نصیرالدین طوسی مدتی در دستگاه اسماعیلیه در دژ الموت بود و هنگام حمله هلاکوخان مغول به ایران برای نجات مسلمانان از خونریزی های این حاکم بی رحم به خدمت او درآمد و با تدابیر خاصی از خرابی های شهرها و کشتار دسته جمعی مردم به دست هلاکوخان جلوگیری کرد. او نهایتاً هلاکو را به یورش به بغداد و سرنگونی عباسیان ترغیب نمود.

از دیگر خدمات این دانشمند ایرانی – اسلامی که در ضمن یکی از فقهای مذهب تشیع بود، تشویق هلاکو خان به ساخت رصدخانه ای در شهر مراغه و ترغیب وی به زیج (جدول نجومی) جدیدی است که بعداً به زیج ایلخانی مشهور گردید. او همچنین کتابخانه ای گردآوری کرد که حدود چهل هزار جلد کتاب در آن بوده است. از خواجه نصیرالدین طوسی تالیفات متعددی در رشته های علوم ریاضی، نجوم، منطق، علوم طبیعی و حکمت الهی باقیمانده است.

از مشهورترین کتاب های خواجه نصیرالدین طوسی به زبان عربی می توان به شرح کتاب «اشارات» ابن سینا و در فارسی کتاب «اخلاق ناصری» اشاره کرد. دیگر آثار برجسته ی وی عبارتند از «تجریدالکلام فی تحریر عقاید الاسلام» در زمینه ی الهیات، «تذکره نصیریه» در نجوم، «اساس الاقباس» در منطق، «اوصاف الاشراف» در عرفان. وی همچنین چندین کتاب به زبان عربی درباره ی منطق، نجوم و هندسه دارد.

او با پرورش شاگردانی همچون علامه حلی، قطب الدین شیرازی، کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی، کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی، سید رکن الدین استرآبادی، ابراهیم حموی جوینی، اثیر الدین اومانی، مجدالدین طوسی، مجد الدین مراغی و گردآوری دیگر دانشمندان ایرانی عامل انتقال تمدن و دانش های ایران پیش از مغول به آیندگان شد.

خواجه نصیرالدین طوسی حدود یکصد و نود کتاب و رساله ی علمی در موضوعات متفاوت به رشتهٔ تحریر درآورده است. وی همچنین یکی از توسعه دهندگان علم مثلثات است. در قرن ۱۶ میلادی کتاب های مثلثات او به زبان های اروپایی از جمله فرانسه ترجمه گردید و هنوز مورد ارجاع و استفاده ی دانشمندان مغرب زمین است.

خواجه نصیرالدین طوسی آنچنان خدمات ارزشمندی را به پیشرفت دانش بشری ارائه کرده است که در سالروز عربی ولادت این دانشمند ایرانی، صفحه آغازین گوگل عربی به تصویری از وی مزین شد.

او مقیم بغداد می شود که مرکز حکومت آن زمان بود و با تمام وجود پس از عمری خدمت و مجاهدت در راه علم و دانش در واپسین لحظه های عمر خویش، به شاگردانش سفارش می کند که او را در کاظمین و در جوار مرقد مطهر امام کاظم (ع) و حضرت جواد(ع) دفن کنند و سفارش می کند جمله ای که مبنی بر بزرگ داشتن او باشد بر سنگ قبر نوشته نشود.»

شاگردان او اصرار می کنند تا آیه یا حداقل بیتی از اشعارشان را روی سنگ قبر بنویسند تا آیندگان صاحب قبر را بشناسند. اما خواجه نصیر می فرماید:

تنها اسم مرا روی سنگ قبر بنویسد زیرا وقتی قبر من در جوار این دو امام است شایسته نیست جمله ای مبنی بر بزرگداشت من روی قبر نوشته شود. اگر هم خواستید چیزی بنویسید، این آیه از قرآن کریم باشد: «و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید، سوره کهف، آیه ۱۷؛ مربوط به حکایت اصحاب کهف و سگ آنها است که در دم غار نشسته است».

با آن همه عظمت و آن همه خدمات علمی و فرهنگی به عالم تشیع می گوید: «من همچون سگ اصحاب کهف در آستانه مزار ائمه در شهر کاظمین زانو زده ام».

صاحب دیوان شمس الدین جوینی وزیر و بزرگان و اعیان و دانشمندان بغداد جنازه‏ او را مشایعت کرده با ازدحامی عام به کاظمین آورده در پایین پای آن دو بزرگوار قبری حفر کندند. سردابی ظاهر شد و جسد خواجه را در آن سرداب دفن کردند.

می‏ گویند بعد از تحقیق مشخص شد الناصر بالله خلیفه‏ عباسی آن قبر را برای خودش ساخته بود و پسرش بر خلاف امر پدر، جای دیگر دفنش کرده بود و آنجا خالی مانده بود.

از غرایب اتفاقات آن که تاریخ تمام شدن سرداب را روی سنگی کنده یافتند که روز یازدهم جمادی الأولی سال ۵۹۷ هجری قمری همان روز تولد خواجه بود.

به خاطر علم او در ریاضیات و مثلثات روز تولد خواجه نصیر الین طوسی روز مهندسی نامگذاری شده است و دانشگاه فنی و مهندسی در تهران به نام او ثبت شده است .