نوروز چیست | فلسفه عید نوروز

عید نوروز یکی از اعیاد بزرگ ایرانی ها به شمار می رود که هر ساله آن ها به مناسبت فرا رسیدن ایام سال جدید ، عیدنوروز را جشن می گیرند.

فلسفه و علت پیدایش جشن نوروز

پیدایش جشن نوروز با توجه به روایتهای افسانه ی اسطوره ی (قدمت آن به عصر هند و ایرانی میرسد) به چهارمین پادشاه ایران (جمشید) نسبت داده شده است.
با توجه به اوستا کهن ترین کتاب ایرانی ها به جمشید “یم Yima” اشاره شده است.بنابر این روایت ها جم فره ایزدی داشته است که با دستور اهورامرد با اهریمن ها به جنگ پرداخته و سبب شده است تا خیر و برکت برود و خشکسالی و قطحی آنجا را فرا بگیرد. زمانی که اهریمن نابود شده ، او بار دیگر توانسته است که مردم را به شادمانی و خوشحالی برساند و تمامی درختانی را که گرفتار خشکی شده اند نجات بدهد و سرسبز شوند و مردم آن را به عنوان نوروز با روز نوین دانسته و به مناسبت این روز بزرگ در تشتی جو کاشته اند و اینگونه شده است که ایرانی ها برای نوروز سبزه می کارند و این ایام را جشن می گیرند.

پیشینه عید نوروز

نوروز در ایران باستان به پیشینه، مراسم و رویدادهای مربوط به نوروز در ایران باستان می‌پردازد. قدمت نوروز و وجود این جشن به زمان‌های پیش از شکل‌گیری ایران و قبل از دوره مادها و هخامنشیان برمی‌گردد. از سه هزار سال پیش از میلاد، در آسیای میانه و آسیای غربی دو عید، رواج داشته‌است، عید آفرینش در اوایل پاییز و عید رستاخیزی که در آغاز بهار، برگزار می‌شده‌است. بعدها دو عید پاییزی و بهاری به یک عید تبدیل گردیده و سر بهار جشن گرفته می‌شده‌است.
در ایران آیین مرگ و رستاخیز سیاوش «ایزد شهید شوندهٔ گیاهی ایران» با نوروز پیوند خورده‌است؛ به این ترتیب که چند روز پیش از عید، به سوگ سیاوش می‌نشستند و با فرارسیدن نوروز، به جشن و شادی دست می‌زدند؛ چنان‌که گویا سیاوش، زنده شده باشد. آریایی‌ها که وارد منطقه شدند بن مایه‌هایی مانند فروهرها و بازگشت ارواح را با خود آورده و به تدریج آیین خود را با باورهای قبلی رایج در منطقه ادغام نمودند. از جمشید پادشاه مشهور پیشدادی به عنوان بنیان‌گذار این جشن یاد گردیده‌است. از پژوهش‌هایی که در تطبیق نوروز ایرانی و نوروز قبطی (نوروز مصری) و تأثیر و تأثر آن دو، به عمل آمده، بر می‌آید که نوروز ایرانی در زمان داریوش بزرگ و توسط او در مصر رایج گردید. با کشف بایگانی‌های دولتی اشکانیان در تاجیکستان معلوم گردید که نوروز در دوران شاهنشاهی اشکانیان و ایامی قدیمتر از دو هزار سال پیش در آغاز بهاران بوده‌است.
در تمام دوران ساسانی نوروز جشن ملی همهٔ ایرانیان به‌شمار می‌رفته‌است. به همین جهت حتی مردمی که پیرو آئین زرتشت نبوده‌اند اما در حوزهٔ حکمرانی ایران زندگی می‌کردند، نیز در آن شرکت داشتند. پنج روز نخست فروردین جشنی همگانی بین عموم مردم بود از اینرو آن را نوروز عامه نامیده‌اند. روز ششم فروردین که جشن نوروز به گونهٔ درباری برگزار می‌شده‌است نوروز بزرگ نام داشته‌است. مجموعهٔ رسم‌های جشن بهاری نوروز با جشن سوری و آتش‌افروزی آغاز می‌شد و پس از برگزاری مراسم سال نو، در روز سیزده فروردین پایان می‌یافته‌است. شرح آیین نوروز و تشریفات وابسته به آن به تفصیل در تاریخ‌نگاری دوران اولیه اسلام آمده‌است، که قدیمی‌ترین سند در این دوره به جاحظ دانشمند سدهٔ سوم هجری تعلق دارد.

معنی واژه نوروز

نوروز واژه‌ای است مرکب از دو جزء که روی هم به معنای روز نوین است. اصل زبان پارسی میانه این واژه «نوک‌روچ» (Nok roc) یا «نوگ‌روز» (Nogriz) است. به معّرَب آن «نیروز» گفته می‌شود.

آداب و رسوم عید نوروز در ایران

خانه تکانی منزل و دل
«خانه تکانی» برای زدودن آلودگی‌ها و سیاهی‌ها و بیرون افکندن پلشتی‌ها از فضای خانه از رسم‌های کهن ایرانیان و از سنن نوروز در آستان رسیدن سال نو بوده است. هنوز هم این رسم همچون گذشته در سراسر ایران میان مردم ایران معمول است.
امروزه بانوان از چند روز به نوروز مانده، و معمولا تا پیش از فرا رسیدن شب چهارشنبه آخر سال، به خانه تکانی می‌پردازند. خانه تکانی و زدودن آلودگی‌ها و پلشنی‌ها از فضای خانه و کاشانه در آخر سال کهنه، مظهر و نمادی از زدودن سیاهی و مرگ و کهنگی از خانه و آماده کردن فضایی پاک و پاکیزه در آستانه نوروز برای استقبال از روشنایی‌ها و خوبی‌ها است.

کاشتن سبزه نماد خرمی و فضیلت
کشت کردن دانه در روزهای پایانی سال و چند قدمی بهار، عملی نمادین و از آداب و سنن نوروز است. در اوستا کاشتن سبزه عید با کاشتن حقیقت و فضیلت برابر است. امروز در همه‌ خانه‌ها رسم است که ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ ، کاسه ، بشقاب ، پشت کوزه و… ، دانه‌هایی چون گندم ، عدس ، ماش و … می‌کارند.
موقع سال تحویل و روی سفره «هفت سین» بایستی سبزه بگذارند. جالب است بدانید که در ایران کهن ، “بیست و پنج روز پیش از نوروز، در میدان شهر، دوازده ستون از خشت خام بر پا می‌شد و بر فراز هر ستونی دانه‌هایی از حبوبات می‌کاشتند و در ششمین روز فروردین ، خرداد روز ، با سرود و ترنم و شادی ، این سبزه‌ها را می‌کندند و برای فرخندگی به هر سو می‌پراکندند.”

سفره هفت سین؛ نمادین ترین آداب و رسوم ایرانیان در عید نوروز
یکی دیگر از آیین‌ها و سنن نوروز که از دیرگاهان پیشینه داشته و هم امروز تقریبا در همه شهرهای ایران رایج است چیدن سفره هفت سین است. چیدن سفره هفت سین رسم و باوری کهن است که همه اعضای خانواده در موقع سال تحویل در خانه و کاشانه خود در کنار سفره هفت سین سال نو گرد آیند.
در سفره سفید رنگ هفت سین ، از جمله هفت روییدنی خوراکی است که با حرف “س” آغاز می‌شود و نماد و شگونی بر فراوانی روییدنی‌ها است. در سفره هفت سین سیب ، سبزه ، سنجد ، سماق ، سیر ، سرکه ، سمنو و مانند این‌ها می‌گذارند. افزون بر آن آینه ، شمع ، ظرفی آب که نارنج در آن است، تخم مرغ رنگ کرده ، ماهی قرمز ، نان ، سبزی ، گلاب ، گل ، سنبل ، سکه و کتاب دینی (مسلمانان قرآن و زرتشتیان اوستا و …) نیز زینت‌بخش و آسمانی نمودن سفره هفت سین است.

سبزی پلو ماهی شب عید نماد برکت و سرسبزی
از دیر باز و طبق سنن نوروز در قدیم رسم بر این بوده است كه ناهار یا شام روز اول بهار سبزی‌ پلو با ماهی باشد، زیرا سبزی نشان از سرسبزی بهار و برنج نشان از بركت و پرباری دارد. همچنین ماهی نیز سمبلی از جنب و جوش و روشنی بوده و اخیرا هم به سمبلی از سلامتی تبدیل شده است، بنابراین آغاز سال نو با نشانه‌های خوب خدا نوعی شكرگزاری بر نعمت‌های او خواهد بود.

خواندن دعای سال تحویل
در میان مسلمانان، رسم چنین است که پس از تحویل سال، همه اعضای خانواده به یکدیگر «عید مبارکی» می‌گویند. کوچک‌ترها دست بزرگترها را می‌بوسند و بزرگ‌ترها صورت کوچک‌ترها را. آنگاه بزرگ خانواده دعای تحویل سال زیر را می‌خواند و دیگران آن را تکرار می‌کنند:
یا مّقَلِّبَ القُلوبِ و الاَبصار،
یا مُدبِّرَ الَّیلَ وَ النَّهار،
یا مُحَوِّلَ الحولِ وَ الأحوالِ
حَوِّل حالَنا اِلی اَحْسَنِ الحال
پس از خواندن دعای سال تحویل، بزرگ خانواده قرآن را می‌گشاید و هفت سوره یا هفت آیه از قرآن را که با کلمه «سلام» آغاز می‌شود، می‌خواند. با خواندن این آیات، آفت‌ها و بلاهای آسمانی و زمینی و شیطان را از محیط خانه و خانواده دور می‌کنند و سلامت و آرامش را به خانه در سال نو می‌آورند.

جشن و مراسم آب‌پاشی
از جمله مراسم بسیار مشهور و سنتی معتبری که در نوروز انجام می‌شد، رسوم آبریزگان یا شست و شو و غسل و آب پاشیدن به یکدیگر بوده‌است. ابوریحان بیرونی می‌گوید مردمان هنگام سپیده‌دم این روز، خود را می‌شستند و در آب کاریزها و آبگیرها، غوطه‌ور می‌شدند. در این روز مردمان به یکدیگر آب می‌پاشیدند، به همان دلیلی که خود را می‌شستند و سبب آن همان اغتسال است.
به نظر می‌رسد جشن آبریزگان اصلی همان تیرگان باشد و در نوروز عبارت بوده‌است از غسل و شست و شو و آماده شدن از لحاظ سنن دینی جهت حلول سال نو.

عیدی
در نوروز و مهرگان رسم بود که نمایندگان و بزرگان و فرمانروایان ایالات و اشراف و عامهٔ مردم هر یک به توانایی و استطاعت، هدایایی را به دربار اهدا می‌کردند.
در نوروز مردم به یکدیگر شیرینی هدیه می‌دادند و این رسم در دوران ساسانی همگانی بوده‌است. در نوروز بزرگ، پیش از لب به سخن گشودن، شکر می‌خورند و بر خود روغن می‌مالند تا از انواع بلایا در طول سال، در امان باشند.
امروزه معمولا بزرگ‌تر‌ها به افراد کوچک‌تر مبلغی پول یا هدیه به‌عنوان «عیدی» یا «نوروزی» می‌دهند. البته در تاریخ باستان ایران گاهی کوچک‌ترها نیز به بزرگ‌ترها عیدی می‌دادند.

دید و بازدید نوروز بهترین رسم و رسوم عید نوروز
از اول تا دوازدهمین روز نوروز را مردم به رفت و آمد به خانه بزرگان و خویشان و آشنایان و دید و بازدید از یکدیگر و شادباش گویی به هم اختصاص می‌دهند. این یکی از سنن نوروز است که از قدیم میان گروه‌ها و قشرها و طبقات مختلف اجتماعی در شهر و روستا مرسوم بوده است.
در مراسم دید و بازدید نخست کوچک‌ترها به عید دیدنی بزرگترها می‌روند، بعد بزرگ‌ترها بازدید کوچک‌ترها را پس می‌دهند. در نخستین روز عید، بستگان و دوستان به دیدن کسانی که عزیزی را در سال کهنه از دست داده‌اند می‌روند و به بازماندگان او «سرسلامتی» می‌دهند. اهمیت دید و بازدید از دیدگاه اسلام نیز بسیار است و در قرآن و روایات معصومین فراوان توصیه شده است.

حاجی فیروز و شادی بعد از سیاهی زمستان
درباره تاریخچه حاجی فیروز روایت های مختلفی وجود دارد. یک یاز این روایت ها این است که حاجی فیروزها گروهی بودند كه از دوران ارباب و نوكری و حرمسراداری به وجود آمده بودند. به این خاطر كه چون آزاد و یا رانده شده و یا تشكیلات اربابانشان به هم ریخته بود، بی سر و سامان می‌شدند، به ناچار به خاطر بی‌مویی صورت و سیاهی چهره مورد مسخره مردم قرار گرفته و امرار معاش می‌كردند.
آن‌ها با سیاه كردن چهره و پوشیدن لباس سرخ به خاطر نشاط بخشی و داشتن نام فیروز، كه یكی از اسامی بعد از خریده شدنشان بود كه صاحبانشان به خاطر شگون به رویشان می‌گذاشتند؛ مانند مبارک، سعادت، شربت، بشیر، زمرد، الماس، یاقوت و امثال آن.

میر نوروزی
در ایران رسم بود در ایام عید نوروز محض تفریح عمومی و مضحکه فردی عامی و از میان مردم را به عنوان پادشاه یا امیر یا حاکمی موقتی به نام میر نوروزی انتخاب می‌کردند و برای یک یا چند روز زمام امور شهری را به عهده‌اش می‌سپردند پس از انقضای ایام جشن سلطنت او نیز به پایان می‌رسیده‌است. واضح است که جز تفریح و خنده و بازی هیچ منظور دیگری در بین نبوده‌است و احکامی که میرنوروزی صادر می‌کرده پس از نوروز به حال اول بازگردانده می‌شده‌است.

کوسه برنشین
مراسم کوسه برنشین یا بهار جشن یکی دیگر از مراسم نوروزی بود. ابوریحان بیرونی شرح این رسم را آورده‌است که در اولین روز بهار مرد کوسه (یعنی شخصی که او را در چانه و زنخ زیاده بر چند موی نباشد) را بر خر می‌نشاندند که به دستی کلاغ داشت و به دستی بادزن که خود را مرتب باد می‌زد اشعاری می‌خواند که حاکی از وداع با زمستان و سرما بود و از مردم چیزی به سکه و دینار می‌گرفت. آنچه از مردم می‌ستاند، از بامداد تا نیمروز به جهت خزانه و شاه بود و آنچه از نیمروز تا عصر اخذ می‌کرد، تعلق به خودش داشت. آنگاه اگر از عصر وی را می‌دیدند، مورد آزار و شتم قرار می‌دادند.این رسم در روزگار ساسانی و دورهٔ اسلامی، توسط غلامان سیاه اجرا می‌شده که ملبس به لباس‌های رنگارنگ شده و با آرایش ویژه و لهجهٔ شکسته و خاصی که داشتند، دف و دایره می‌زدند و ترانه‌های نوروزی می‌خواندند.بهرام فره‌وشی در مورد رسم کوسه برنشین نوشته‌است که نوعی رسم کارناوالی است و آن چنانست که مردی قسمت قدامی و خلفی خری یا اسبی را که از پارچه کاغذ ساخته شده‌است بر پیش و پس خویش می‌بندد و خود را به شکل موجودی افسانه‌ای درمی‌آورد که قسمت بالای آن چهرهٔ انسان و قسمت پائین آن بشکل خر یا اسب است و دف زنان می‌رقصد و خر را می‌رقصاند. این شکل کارناوالی که نمایندهٔ حلول ارواح است در بسیاری از سرزمین‌های اسلاوی امروزی هم دیده می‌شود و ریشهٔ عمیق هند و اروپایی دارد.

سیزده به در حسن ختامی بر بزرگترین جشن سال
آخرین آداب از سنن نوروز رفتن به طبیعت در روز پایان دوره جشن‌های نوروزی است. در این روز مردم بنا بر یک سنت فرهنگی از خانه‌ها بیرون آمده و به دشت و صحرا و باغ می‌روند تا آخرین روز عید را در طبیعت و در کنار سبزه و گیاه و آب روان چشمه‌ها و جویبارها به شادی و خوشی بگذرانند. گره زدن سبزه یکی از سنت های نوروز در سیزده بدر است. همچنین نزدیکی‌های غروب قبل از ترک کردن صحرا، نوبت سبزه به آب انداختن است. هر خانواده سبزه‌ای را که پیش از نوروز به نشانه برکت و فراوانی کاشته‌اند، در آب می‌اندازند و به خانه‌های خود بازمی‌گردند.

فلسفه سفره هفت سین

هفت‌سین سُفره‌ای متشکل از هفت چیزِ نمادین است که نام آن‌ها با حرف «سین» شروع می‌شود و به‌طور سنتی در نوروز ، سال نوی ایرانی ، گسترانده می‌شود. هفت‌سین از مشهورترین مراسم نوروز است که روی زمین ، میز یا سفره گذاشته می‌شود و معمولاً اعضای خانواده در زمان گردش سال، در کنار آن می‌نشینند. این سفره از گردهم آوردن و انتخابِ هفت چیز از موارد زیر است:
سنجد : وجود سنجد در سفره هفت سین، نشان‌دهنده انجام دادن «سنجیده» کارها است. چراکه سنجد نماد عمل سنجیده و گرایش به عقل محسوب می‌شود. برخی دیگر سنجد را نماد عشق و دلدادگی می‌دانند و معتقدند وجود آن سر سفره هفت سین، عشق و محبت بین اعضای خانواده را زیاد می‌کند.
سیب : سیب در سفره هفت سین، نماد تندرستی و سلامتی است و وجود آن در این سفره، سلامتی اعضای آن خانواده را تا آخر سال به‌همراه دارد و آن‌ها را از هر‌گونه بیماری دور می‌کند.
سبزه : سبزه، نماد شادی، سر‌زندگی، آرامش، ایثار و حیات است و بودن آن در سفره هفت سین، موجبات شادی و طراوت اعضای خانواده را فراهم می‌کند. برخی نیز سبزه را نماد فرشته اردیبهشت می‌دانند.
سمنو : سمنو، نماد قدرت و خیر و برکت محسوب می‌شود. سمنو از گندم درست می‌شود و به‌خاطر مقوی بودن، به آن غذای مرد آفرین نیز می‌گویند. وجود آن در سفره هفت سین، قدرت، صبر و عدالت را برای اعضای خانواده به ارمغان می‌آورد.
سیر : برای وجود سیر در سفره هفت سین دلایل متعددی وجود دارد. برخی آن را سمبل اهورا مزدا و نمادی از سلامت و تندرستی می‌دانند. عده‌ای نیز به خواص دارویی سیر اشاره کرده‌اند و آن را نماد بر‌طرف کننده بیماری‌ها در سال نو می‌دانند. کرامت، گند‌زدایی و پاک کنندگی محیط، محافظت کننده در برابر شر، نگهبان سفره نیز برخی از نماد‌هایی است که برای سیر گفته شده است.
سرکه : سرکه را نمادی از جاودانگی می‌دانند و حضور آن در سفره هفت سین به‌عنوان دور کننده نا‌ملایمات زندگی شناخته می‌شود. برخی نیز معتقدند، سرکه نماد رضایتمندی است و ما را به پذیرش نا‌ملایمات زندگی دعوت می‌کند.
سماق : سماق، نماد صبر، بردباری و استقامت محسوب می‌شود و وجود آن در سفره هفت سین این موضوع را به ما یادآور می‌شود که باید سال پیش‌رو را با صبر و بردباری پشت سر بگذاریم.

سوالات متداول / خلاصه و چکیده مطالب