8 سپتامبر – روز جهانی باسوادی

گرچه در دنیای امروز معیارهای باسوادی دگرگون شده است و فردی برای آن که با سواد تلقی شود لاجرم باید مهارتهای دیگری مانند کار با رایانه و آشنایی با یک زبان خارجی را در چنته داشته باشد اما هنوز با معیارهای قدیمی با سواد بودن یعنی داشتن توانایی خواندن و نوشتن.

سازمان‎ آموزشی، علمی و فرهنگی ملل‎ متحد “یونسکو” 17شهریور برابر با 8 سپتامبر را روز جهانی سواد آموزی نامگذاری کرد.
یکی از شاخص‌های رشد در جوامع متمدن، میزان بهره‌مندی مردم آن کشور از حداقل سواد نوشتن و خواندن است. بدیهی است مبارزه با بی‌سوادی نه تنها در مقوله توسعه فرهنگی به عنوان نخستین گام قلمداد می‌شود، بلکه در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نیز حائز اهمیت ویژه‌ای است. هر چه افراد جامعه به سمت باسوادی شدن پیش روند، یقیناً سیر تحول و رویکرد آن جامعه به سمت مفهوم توسعه امر سریع‌تری خواهد بود. با نامگذاری چنین روزی به نام روز جهانی مبارزه با بی‌سوادی از سوی سازمان‎ آموزشی، علمی و فرهنگی ملل‎ متحد یونسکو، جهانیان حذف این پدیده شوم را از جامعه بشری خواستار می‌شوند.
سواد چیست؟
در تعریف سنتی، سواد توانایی خواندن و نوشتن است و یا توانایی به‌کاربردن زبان برای خواندن، نوشتن، گوش‌دادن و سخن‌گفتن. ولی در مفهوم نوین این واژه به سطحی از خواندن و نوشتن که برای ارتباط کافی است گفته می‌شود و یا سطحی که یک فرد بتواند مفهوم را بفهمد و انگاره‌ها و اندیشه‌هایش را تا جایی که بتواند در آن جامعه سهیم باشد، بیان کند.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو UNESCO) تعریف زیر را داده‌است: «باسوادی توانایی شناخت٬ درک٬ تفسیر٬ ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ‌شده و نوشته‌شده مربوط به زمینه‌های گوناگون است. باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعهٔ دانش و پتانسیل، و شرکت کامل در جامعه‌ای بزرگتر را برای یک فرد فراهم می‌کند، دربر دارد.»
سوادآموزی از نگاه اسلام
اسلام، دینی است که با امر به خواندن اعلام وجود کرد و در نخستین گوهرهای آسمانی اش پس از توحید، از تعلیم و قلم سخن به میان آورد. آخرین هدیه پروردگار برای زمینیان نیز یک کتاب است. اسلام، پرچم دار مبارزه با بی سوادی است و از بزرگ ترین حامیان دانش اندوزی؛ تا آنجا که پیامبر اسلام(ص) در نخستین اقدامات خود پس از اولین پیکار نظامی با مشرکان، آموزش خواندن و نوشتن به ده مسلمان را بهای آزادی اسیران باسواد اعلام می کند و با این دستور، در عمل، پرچم دار مبارزه با بی سوادی می شود.
آموزه های اسلام، سراسر دعوت به تحصیل علم و دانش پژوهی است و پاداش های معنوی در نظر گرفته شده برای پویندگان علم، بسیار والاست. از نگاه قرآن، دانش مایه سروری و یکی از شرایط رهبری و پیشوایی دیگران است. قرآن از مأمور و مکلف شدن عده ای برای تحصیل علم و دانش سخن می گوید و آن را مقدمه ای برای هدایت یابی دیگران می داند.

بی سوادی در کشورهای جهان سوم
وجود بی سوادی در کشورهای جهان سوم به سبب ناهماهنگی در برنامه ریزی طرح های آموزشی است. اگر توسعه آموزش در همه مکان ها و در همه زمان ها هماهنگ می بود، در سایر عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز توسعه با روند بهتری رشد می نمود. بی سوادی باعث ناآگاهی و رکود ذهنی می شود و می تواند عاملی برای برهم زدن نظم اجتماعی گردد.
75درصد تعداد بی سوادان جهان در ده کشور متمرکز شده اند؛ هند، چین، پاکستان، بنگلادش، نیجریه، اتیوپی، مصر، برزیل، اندونزی و جمهوری کنگو. گرچه کشوری مانند افغانستان نیز با وضعیت اسف بار بی سوادی گوی سبقت را از بقیه کشورها ربوده است. دو سوم از این تعداد بی سواد را زنان تشکیل می دهند که از فرصتهای نابرابر اقتصادی و اجتماعی در این جوامع رنج می برند.
مبارزه با بی‌سوادی در ایران
اولین سازمانی که رسماً در سال ‌١٣١٥ برای مبارزه با بی‌سوادی بزرگسالان در ایران شروع به کار کرد، اداره تعلیمات اکابر بود. در سال ‌١٣٢٢ و بعد از جنگ جهانی دوم، کلاس‌های سواد آموزی بزرگسالان تحت عنوان آموزش سالمندان آغاز به کار کرد و در فاصله سال‌های ١٣٢٠ تا ١٣٣٥، آموزش بزرگسالان با عنوان تعملیات اساسی در جهان با بنیانگذاری یونسکو مورد توجه قرار گرفت و به صورت آزمایشی در کشورهای مصر، هلند، فیلیپین و مکزیک به اجرا درآمد.

پس از این اقدام، اجلاس جهانی کنفرانس عمومی یونسکو در پاریس در مورد پیکار جهانی مبارزه با بی‌سوادی تصمیماتی اتخاذ کرد و در پی آن، کنگره جهانی براندازی بی‌سوادی در جهان را از ‌١٥ تا ‌٢٥ شهریور ‌١٣٤٤ در تهران تشکیل داد و در سپتامبر ‌٢٠٠٠ میلادی نیز رهبران جهان، اعلامیه هزاره را تصویب کردند و متعهد شدند، ملت‌هایشان تا سال ‌٢٠١٥ میلادی بتوانند به یکی از اهداف آموزش همگانی دست‌یابند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی با صدور فرمان حضرت امام خمینی (ره)، نهضت سواد آموزی در ‌٧ دی ماه ‌١٣٥٨ شروع به کار کرد و با تشکیل کلاس‌های سوادآموزی، امکان تشکیل کلاس را در تمام نقاط کشور به وجود آورد.از زمان تشکیل تا کنون، سازمان نهضت سوادآموزی با توجه به محرومیت بیشتر زنان از نظر سواد و آموزش نسبت به مردان، در راستای اهداف آموزش برای همه و به منظور کاهش اختلاف وضعیت سواد و آموزش بین زنان و مردان، حدود ‌٧/٨٢ درصد فعالیت خود در سال ‌١٣٨٥ در دوره مقدماتی، ‌٦/٨٦ درصد در دوره تکمیلی، ‌٥/٨٩ دصد در دوره پایانی، ‌٩٠ درصد در دوره پنجم بزرگسال و در مجموع ‌٥/٨٥ درصد از مجموع دوره‌ها را به زنان اختصاص داده است.
طبق آخرین نتایج سرشماری سازمان نهضت سوادآموزی، قدر مطلق بی‌سوادی از ‌٢/١٤ میلیون نفر سال ‌١٣٥٥ به ‌٨/٩ میلیون نفر در سال ‌١٣٨٥ کاهش یافته است و نرخ باسوادی نیز از ‌٥/٤٧ درصد سال ‌١٣٥٥ به ‌٦/٨٤ درصد در سال ‌١٣٨٥ افزایش یافته است.