16 سپتامبر – روز جهانی حفظ لایه اوزون

از پیامدهای منفی تخریب لایه اوزون می توان به مواردی نظیر افزایش احتمال ابتلا به سرطان های پوستی، تار شدن عدسی چشم یا آب مروارید، کاهش مقاومت بدن در برابر بیماری های عفونی، کاهش فتوسنتز، کاهش باروری فیتوپلانکتون ها (زیربناهای حیات دریایی) اشاره کرد.

نامگذاری روز جهانی حفاظت از لایه اوزون
روز جهانی حفاظت از لایه اوزون شاید در مقایسه با بسیاری از رویدادهای بین‌المللی تاریخچه چندان طولانی نداشته باشد. ماجرا به سال 1994 برمی‌گردد، در آن سال کشورهای عضو مجمع عمومی سازمان ملل، پذیرفتند تا روزی را برای حفاظت از لایه اوزون نام‌گذاری کنند، بدین ترتیب  روز 16 سپتامبر (برابر با 25 شهریور) را به عنوان روز جهانی حفاظت از لایه اوزون تعیین کردند.

لایهٔ اُوزون چیست؟
لایهٔ اُوزون یا اُزون‌سپهر لایه‌ای به ضخامت ۳۰۰ دابسون (۳ میلی‌متر) در لایهٔ استراتوسفر جو زمین است با غلظت بالایی از مولکول ازون (O۳)، که در سال ۱۹۱۳ توسط دو فیزیک‌دان فرانسوی به نام‌های شارل فابری و هانری بویسون کشف شد. لایهٔ اُوزون با جذب ۹۹٫۹–۹۵ درصد پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامهٔ زندگی بر روی کرهٔ زمین می‌شود. این لایه پرتوهای پرانرژی فرابنفش را جذب کرده و آن‌ها را به شکل پرتوهای فروسرخ در می‌آورند و به سطح زمین می‌فرستند.
چرخهٔ ازون-اکسیژن بیان می‌کند که پرتوهای فرابنفش به مولکول اکسیژن برخورد کرده و پیوند میان مولکول‌های اکسیژن را می‌شکند. اتم‌های حاصل با مولکول اکسیژن دیگری واکنش داده و مولکول اوزون را تشکیل می‌دهند. سطح اوزون با تغییر فصل‌ها، وزش باد و تغییرات خورشید نیز تغییر می‌یابد.

تخریب لایه اوزون
در واقع تشعشعات ماوراء بنفش، هم در ایجاد لایه اوزون استراتوسفری و هم در ترکیب آن نقش دارد. اوزون ترکیب ناپایداری است که می تواند مولکول اکسیژن اضافی خود را به سرعت با کلر، برم یا ازت ترکیب کند. منشا این ترکیبات از زمین و بیشتر از فعالیت های انسانی است. این ترکیبات به نام کلروفلوئوروکربنها (سی‌اف‌سی‌ها) در ایالات متحده آمریکا اختراع‌شد و در صنعت و خانه مورد استفاده قرار گرفت.

این ترکیبات به استراتوسفر راه یافتند و عناصر کلر و برم موجود در آن‌ها طی واکنش‌های شیمیایی موجب تخریب تدریجی لایهٔ اُزوون شدند. ترکیبات ‍CFC s یا همان گازهای مبرد مورد استفاده در یخچال ها یا اسپری های مختلف است. این ترکیبات اکنون ممنوعیت گسترده ای پیدا کرده، اما بیشتر در یخچال ها، حلال های پاک کننده، دستگاه های تهویه مطبوع و… مورد استفاده قرار می گرفتند.  فرضیه تخریب لایه اوزون برای نخستین بار در سال 1974 مطرح شد. ممنوعیت استفاده از ترکیبات تخریب کننده لایه اوزون نیز از اواخر همین دهه آغاز شد و تاکنون گام های مثبتی برداشته که البته کافی نیست.

ضرورت حفاظت از لایه اوزون
اگر لایه اوزون از بین برود، زندگی از کره زمین رخت بر خواهد بست. با از بین رفتن لایه حیاتی اوزون، نسل بشری، پوشش گیاهی و حیات جانوری در مدت کوتاهی به صورت اسفباری منقرض خواهد گردید. در حال حاضر که این لایه آسیب دیده است، تشعشعات ماورای بنفش که به زمین می‌رسد شدت یافته و این مسأله باعث ایجاد سرطانهای پوست، تضعیف مکانیزم دفاعی و ایمنی بدن انسان و همچنین ایجاد آب مروارید گردیده است. علاوه بر آن به علت آسیب دیدن لایه اوزون کل نظام زیست محیطی (اکوسیستم) در سراسر پهنه گیتی دچار ناهماهنگی و عدم توازن جدی و فزاینده شده است.

پیامدهای ناشی از تخریب لایه اوزون
تخریب و سوراخ شدن لایه اوزون باعث عبور غیر قابل کنترل تابش فرابنفش خورشیدی می‌شود که سبب افزایش دمای زمین و ذوب یخهای قطبی و افزایش آب دریاها شده که در نهایت به زیر آب رفتن خشکیها می‌انجامد و نیز موجب سوختگی پوست، ابتلا به سرطان پوست و بیماریهای چشمی، همچنین وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گیاهان می‌شود و بالاخره باعث انقراض زندگی تمام موجودات می‌شود.

راهکارهایی برای حفاظت از لایه اوزون
برای ‌آنکه به وظیفه خود در حفاظت از لایه اوزون به‌صورت مطلوب عمل کنیم، می‌توان چند راه را به همراه خانواده‌های خود آزمایش کرد:
√ هنگامی که می‌خواهیم محلی را برای برگزاری مراسم‌ هایمان در نظر بگیریم، آلودگی هوا، گازهای گلخانه‌ای و از بین رفتن لایه اوزون را در نظر داشته باشیم. می‌توان با کمی هماهنگی با اقوام و آشنایان، خانه و یا محلی را انتخاب کرد که دسترسی بقیه به آنجا با وسایل حمل و نقل عمومی آسان‌تر باشد. به این ترتیب می‌توان از بقیه خواست تا خودروهای شخصی را در خانه بگذارند و با وسایل عمومی به محل مراسم بیایند. به این ترتیب گازهای سمی و خطرناک کمتری وارد هوا می‌شود.
√ خیلی وقت‌ها برای دعوت‌های رسمی از کارت استفاده می‌شود. قبل از خرید کارت‌ها، اهمیت درختان را برای حفظ سلامت هوا به یاد بیاوریم. می‌توان عده ای را از طریق ایمیل و برخی را با کارت‌های بازیافتی دعوت کرد.
√ برای تزیین محل از اسپری‌ها و رنگ‌هایی که به لایه اوزون آسیب می زنند استفاده نکنید. با ترکیبی از گل‌ها و گیاهان می‌توانید رنگ‌های شادی درست کنید که دیگر به مواد مصنوعی نیازی نباشد.
√ هنگام خرید تا جایی که ممکن است موادی را تهیه کنیم که مخرب لایه اوزون نباشند و روی آنها برچسب بازیافت و دوستدار محیط زیست نصب شده باشد.
√ استفاده از نور خورشید تا جای ممکن و استفاده از لامپ‌های کم مصرف در زمان تاریکی می‌تواند نور لازم برای مراسم ما را تامین کند بدون اینکه هزینه اضافی پرداخت کرده باشیم. در ضمن استفاده نکردن از لامپ‌های رشته‌ای (یا همان لامپ‌های معمولی)‌ باعث می‌شود انرژی کمتری مصرف شود. چون برای تولید انرژی از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌شود که آنها هم باعث آلودگی هوا و گرم‌شدن دمای کره زمین می‌شوند، به این ترتیب با استفاده از نور طبیعی و لامپ کم‌مصرف یک قدم دیگر در جلوگیری از افزایش گازهای آلوده کننده هوا برداشته می‌شود.